Blog

Cilmiga Kombuyuutarka: Barashadiisa iyo Waxay Kaaga Baahantahay   Waxaan jeclahay qoraalkan gaaban inaan ku soo koobo inta suura galka ah waxay tahay maadadii aan afartii sanno ee la soo dhaafay dhiganayay oo ah Computer Science, wixii caqabado aan la kulmay, waxyaabaha aan u arko in ciddii danaynaysa ay u baahan tahay inay ogaato si ay si guul leh ugu dhamaysato barnaamijka Bachelor of Science in Computer Science. Computer Science, inta aan ka garanayo ama ay ku kooban tahay aqoontayda aan u leeyahayi, waa laan cilmiyada la barto ka mid ah oo qaybo badan leh, loona aqoonsaday laan cilmiyeed oo si rasmi ah loo barto 1960meeyadii. Waxa uu galay hadda computer ka barashadiisu meelo badan, oo maaha waqtigan la joogo wax computer la xiriira barashadoodu wax u khaas ah dadka computer science ka barta oo kaliya. Tusaale ahaan ardayda Business ka baranaysa maadooyin dhawr ah oo computer la xiriira oo ay bartaan Dhanka kalena computer science ku ma aha kaliya barashada computer ka iyo waxa la xiriira, waxana la aaminsanyahay inuu xiriir aad u weyn la leeyahay Xisaabta (Mathematics) iyo barashadeeda, illaa heer jaamacado badan ay is raaciyaan labada qaybood oo ay u xilsaaraan hal faculty ama department labadaa maaddo dhigistooda iyo wixii la xiriira. Intaa hadaan ka soo qaadno inay tahay hordhac, hadaba computer science muxuu sidiisu khuseeyaa oo uu yahay? Computer science waa barashada qawaaniinta ama sharciyada wax xisaabinta iyadoo la isticmaalayo qalabkaa elektroonik-ga ah (computer ka), waxayna nagu caawisaa si aan u fahanno sida computers-ku ay u xaliyaan masaa’isha xalka u baahan, noocyada uu xalin karo, iyo mas’aladii sidii computer ka loogu dhiibi lahaa si uu u xaliyo. Waxa sal u ah fikrado theoretical ah iyo asaas xisaabeed. Waxa lagu sheegaa in computer science ku uu keenay fikradaha iyo principles ka uu ku dhisan yahay ama abuuray cilmiga Information Technology-gu. Badanaana waa laysku khaldaa oo faraqa u dhexeeya labada field waxa ka jira doodo badan. Manaahijta ama sylubus ka jaamacaduhu badanaa laba waji ayay ku bixiyaan barnaamijka computer science ka: Qaar xoogga saara maadada qaybteeda theoretical ka ah, oo badanaa dhiga courses la xiriira algorithms ka iyo theory-ga computation ka Qaar xoogga saara barnaamij qoridda (computer programming) iyo courses ka la xiriira, taasoo u diyaarinaysa ardayga dhanka camaliga iyo suuqa barnaamijyada inuu galo. Waxayse dhammaan ka wada siman yihiin manaahijta rasmiga ah ee computer science ku inay ardayga ka dhisayaan laamaha kala duwan ee cilmigu uu leeyahay iyo mathematical reasoning ka, taasoo u suurogalinaysa qofka inuu noqdo qof xal abuura ama solutions provider waxay u yaqaanaan isagoo u isticmaalaya qalabka computer ka si xalkaas uu u hirgeliyo. Badanaa waxa ay dadku ku khaldaan qofka computer science ka barta inuu yahay programmer ama qof yaqaan sida barnaamijyada computer ka loo qoro. Inkastoo ay gartood tahay dadkaa maadaama manhajkii uu u muuqdo sidii inuu xoogga saarayo dhanka programming ka, hadana waxa jira faraq weyn. Qofka programmer ka ahi caadiyan waa qof yaqaan sida loo isticmaalo barnaamijyada computer ka lagu program-gareeyo; oo kama badna xal laga soo fekeray iyo dariiqooyin xaleed ay dad kale ka soo fekereen (algorithms) inuu u badalo mid shaqaynaya una jira barnaamij ahaan. Dhanka kale qofka computer science ka bartay, waa inuu noqdaa programmer ama qof luqadaa isagu yaqaan isticmaalkooda iyo wax ku program-garayntooda. Qofka barta computer science ku hadaan Somali nahay waxa laga yaabaa inay noogu muuqan in uu wax badan wadanka u qaban karo ama, waa midda noo muhiimsan badankeene, uu wax badan ka qabsan karayn. Waxaan aaminsanahay si kastoo dhulkii u qasan yahay, in waligeed iyadoo ay sedan iska ahayd horumar ku dhankiisa ka socday. Dadkii waxaad u malaysaa inay sii fahmayaan in nidaamyadoodii la wada badalo kuwo computerized ah ay ku jirto faaiido badan. Xitaa dawladdii aan wali salka yeelan ayaa nidaam computer oo loo isticmaalo passports ka iyo control-kooda ayaa lacag badan looga bixiyay. Ixtimaalaatka iyo fursaduhu ma yara, inkastoo rajo badan wadankii ay ka muuqan. Si fikrad aan uga qaadanno qofka barta computer science noocyada shaqooyinka u qaban karo, waxay ku wacan tahay inaan marka hore fiirinno laamaha kala duwan ee computer science ku leeyahay, oo kala ah: Xisaabaadka Asaaska u ah computer science ka ama ay ku dhisan tahay iyo theory-ga wax xisaabinta iyo algorithms ka. Qaybtan oo badanaa loo yaqaan Theoretical computer science waxa jira jaamacado bixiya isaga si khaas ah. Qofka bartaa wuxuu noqdaa qof ku shaqeeya abuurista dariiqooyin lagu xaliyo (algorithms) masaa’isha u baahan xal, oo la xiriiri kara cilmi kasta oo maanta jiri kara Programming languages iyo abuuristooda. Qaybtan qofkii barta wuxu noqdaa qof abuura ama alifa barnaamijyada iyagu laftooda wax lagu program gareeyo. Software Engineering oo isagu ah cilmi la xiriira samaynta barnaamijyada waa weyn iyo dariiqooyinka loo abuuro eekala duwan. Qofka bartaa wuxuu abuuraa, ka sokow barnaamijyada iyo nidaamyada computer ka, qaabab loo sameeyo iyo farsamooyin fududeeya isla hawsha barnaamij samaynta. Waxa qaybtan aad loogu khaldaa qofka barta inuu yahay programmer, laakiin xirfadda ama kartida qofku u leeyahay inuu wax barnaamij gareeyo waa mid udub dhexaad u ah qaybaha kala duwan ee computer science ka. Systems Architecture: qaybtan waxay khusaysaa dhisidda computer-da iyo barnaamijyada computer ka laftiisa lagu maamulo ee loo yaqaan Operating Systems ka iyo waliba horumarintooda. Communications: qaybtan waxa soo hoos gala networking ka aad ka u magaca dheer ee dadka badanaa ay garanayaan, gudbinta maqalka iyo muuqaalka, iyo kaydinta iyo ilaalinta ammaanka shabakadda, computer-ka, iyo xogta iyo macluumaadka (computer and network security). Qofka qaybtan ku takhasusaana wuxuu awood u yeelanayaa inuu maamulo shabakad xiriirinaysa computers badan inuu maamulo. Databases: qaybtani waxay khusaysaa maamulidda iyo kaydinta xogta ay ku tiirsan yihiin nidaamyada macluumaad ee shirkaddahu badanaa hadda wada isticmaalaan; qof ka bartaana wuxuu noqonayaa Database Administrator/Developer ama designer, oo awood u leh inuu maamulo xogta iyo nidaamkaa kaydinaya, iyo inuu abuuro qaababka xogta loo kaydinayo. Artificial Intelligence: waa qayb qaabilsan matalaadda qaabka maskaxdu u shaqayso si loogu dabaqo nidaamyada computerada. Illaa iyo hadda waxa sheegaa in ujeedadeedii wali ay gaarin ama ay u dhawayn, inkastoo isku dayo badan ay jiraan si loo abuuro qalab computer iskii u fekeraya go’aanadana u gaaraya

Hagaha Dhammaystiran ee Barashada Korontada iyo Farsamada Korantada Hordhac Korontadu waa tiir-dhexaadka nolosha casriga ah. Waxay qayb weyn ka qaadataa howlaha maalinlaha ah, sida shaqada, waxbarashada, isgaarsiinta, iyo madadaalada. Farsamada korontadu waa cilmi muhiim ah oo qofka siinaya awood uu ku fahmo, ku isticmaalo, oo ku hagaajiyo nidaamyada korontada. Barashada korontadu waa xirfad faa’iido leh oo qofka ka caawin karta inuu ka shaqeeyo mashaariic badan, laga bilaabo kuwa yaryar sida hagaajinta qalabka guriga ilaa kuwa waaweyn sida dhismaha nidaamyada warshadaha. Qormadan waxaannu ku sharaxi doonaa muhiimadda barashada korontada, qalabka lagama maarmaanka ah, iyo tilmaamo kuu fududeynaya inaad xirfaddan si fiican u barato. Maxay Tahay Korontadu? Korontadu waa tamar socodsiisa aaladaha korantada. Waxaa laga helaa labo nooc: Koronto toos ah (DC – Direct Current): Tamarta ay bixiso batariga oo si toos ah u socota hal jiho. Koronto beddela (AC – Alternating Current): Tamarta guryaha iyo warshadaha soo gasha oo jihada beddelata. Fahamka noocyadan tamarta waa tallaabada ugu horreysa ee lagu fahmo farsamada korontada. Maxay Tahay Sababta Loo Barto Korontada? Fursado shaqo: Farsamayaqaanada korontada ayaa si weyn looga baahanyahay guryaha, warshadaha, iyo dhismaha mashaariicda waaweyn. Awood aad u xalliso ciladaha guriga: Waxaad awood u yeelanaysaa inaad ciladaha gurigaaga ku xalliso adiga oo aan kharash badan ku bixin. Horumarinta mashaariic shakhsi ah: Haddii aad ku nooshahay meel korontada adag tahay ama aad jeceshahay hal-abuurka, barashada korontada waxay kuu sahlaysaa inaad dhisto xalal cusub sida nidaamyada tamarta qoraxda. Qalabka iyo Agabka Lagama Maarmaanka u Ah Barashada Korontada Si aad u barato farsamada korontada, waxaad u baahan doontaa qalabyo gaar ah oo muhiim ah. Kuwa ugu muhiimsan waxaa ka mid ah: Multimeter: Qalab lagula socdo danabka, hadda jirta (current), iyo iska caabbinta (resistance). Screwdrivers iyo Pliers: Qalabka wax lagu furo iyo xiriiriyeyaasha fiilooyinka lagu hagaajiyo. Wire Stripper: Lagu siibiyaa ilaalinta fiilooyinka si si fudud loogu xiro. Soldering Iron iyo Wire Solder: Wax lagu xiro xiriiriyeyaasha korantada ee kala duwan. Electrical Tape iyo Insulation Tools: Wax lagu ilaalinayo fiilooyinka si ay u noqdaan kuwo badbaado leh. Circuit Boards: Kuwa yaryar oo lagu barto naqshadeynta wareegyada korantada. Mawduucyada Muhiimka ah ee Barashada Korontada Barashada korontada waxaa lagu bartaa dhowr mowduuc muhiim ah. Kuwa ugu muhiimsan waa: 1. Wareegyada Korontada (Electrical Circuits): Fahamka wareegyada furan iyo kuwa xiran. Sida danabka, hadda jirta, iyo iska caabbinta ugu shaqeeyaan nidaamka korontada. Isticmaalka sharciga Ohm (Ohm’s Law): Voltage (V) = Current (I) × Resistance (R). 2. Noocyada Qalabka Korantada: Barashada koronto-gelinta (power supply). Fahamka nalalka, matoorada, iyo transformers-ka. 3. Cilad Bixinta Nidaamyada Korontada: Sida loo cabbiro oo loo ogaado meelaha ciladdu ka jirto. Bedelidda fiilooyinka ama aaladaha dhaawacmay. 4. Badbaadada Korontada (Electrical Safety): Fahamka khataraha korontada iyo sida looga hortago. Isticmaalka qalabka badbaadada sida gloves-ka iyo kabaha korontada celinaya. 5. Tamarta Dib loo Cusbooneysiin Karo: Fahamka nidaamyada tamarta qoraxda iyo dabaysha. Sida loo naqshadeeyo nidaam tamar joogto ah bixiya. Talaabooyin Loogu Guuleysto Barashada Farsamada Korontada Qaado Koorso Xirfadeed: Ka qeybgal koorsooyin xirfadlayaal ah oo ku saabsan korontada, si aad u hesho aasaaska iyo waayo-aragnimada. Ku Tababar Shaqooyin Yar Yar: Bilaaw inaad ku tababarto ciladaha fudud sida bedelidda fuse-ka ama hagaajinta nalalka guriga. Isticmaal Online Resources: Isticmaal fiidiyowyo iyo casharro laga helo YouTube ama mareegaha farsamada si aad u kordhiso aqoontaada. Xirfado Praktil ah: Ku shaqee wareegyo yaryar oo aad naqshadeyso, si aad u fahanto sida nidaam koronto u shaqeeyo. La Tashiga Xirfadlayaasha: Ka baro farsamayaqaanno xirfad sare leh oo ku caawin kara xalinta dhibaatooyinka adag. Gunaanad Barashada korontada iyo farsamada korantada waa xirfad muhiim ah oo qof kasta ka faa’iidi karo. Waxay fursado shaqo u abuuri kartaa xirfadlayaasha, waxayna ka caawin kartaa qof kasta inuu si fudud u fahmo oo u hagaajiyo ciladaha ka dhaca nidaamyada korontada. Ku dadaal inaad barato aasaaska, qalabka isticmaalka, iyo sharciyada badbaadada. Mustaqbalkaaga xirfadeed wuxuu noqon karaa mid aad u ifaya haddii aad si joogto ah ugu shaqeyso horumarinta xirfaddan muhiimka ah.

Hagaha Dhammaystiran ee Barashada Cilad Bixinta iyo Dayactirka Mobillada Hordhac Maanta, mobillada gacanta waa aaladaha ugu muhiimsan ee nolosha casriga ah. Waxay muhiimad weyn u leeyihiin isku xirka bulshada, shaqada, waxbarashada, iyo madadaalada. Si kastaba ha ahaatee, mobillada way ciladeyn karaan mararka qaarkood, taas oo saameyn ku yeelan karta adeegsiga iyo howl maalmeedka. Barashada cilad bixinta iyo dayactirka mobillada waa xirfad aad u qiimo badan oo ku anfici karta qofka xirfadle ahaan ama qof si shakhsi ah u daneynaya inuu mobilladiisa hagaajiyo. Qormadan, waxaan kuugu soo bandhigi doonaa sida aad u baran karto xirfadda cilad bixinta mobillada, qalabka lagama maarmaanka ah, iyo talooyin waxtar leh oo ku saabsan arrintan. Maxaa Looga Baahan Yahay Barashada Cilad Bixinta Mobillada? Waxaa jira dhowr sababood oo muhiim u ah in la barto cilad bixinta mobillada: Fursado shaqo: Haddii aad xirfad yeelato, waxaad ka mid noqon kartaa xirfadlayaasha ku shaqeysta dayactirka mobillada. Keyd dhaqaale: Waxaad yareyn kartaa kharashaadka dayactirka adiga oo mobilladaaga ku hagaajinaya gurigaaga. Xal degdeg ah: Waxaad u baahan tahay xirfaddan si aad si degdeg ah u xalliso cilado yar yar oo soo wajahda mobillada. Qalabka iyo Agabka Lagama Maarmaanka u Ah Cilad Bixinta Mobillada Si aad u bilowdo cilad bixinta mobillada, waxaad u baahan doontaa qalabyo iyo agabyo gaar ah. Kuwa ugu muhiimsan waxaa ka mid ah: Screwdrivers (Mashiinka furitaanka): Si aad u furto mobillada kala duwan, waxaad u baahan tahay furayaal yaryar oo ku habboon cabbirrada mobillada. Multimeter: Aaladdan waxay kaa caawinaysaa inaad cabbirto korontada iyo ciladaha korontada mobillada. Suction Cup iyo Pry Tools: Waxay kaa caawinayaan inaad furto shaashadda mobillada adigoon waxyeeleyn. Soldering Iron iyo Wire Solder: Waxaa loo isticmaalaa hagaajinta iyo xoojinta xiriiriyeyaasha mobillada. Cleaning Tools (Isopropyl Alcohol iyo Brushes): Waxay muhiim u yihiin nadiifinta gudaha mobillada, gaar ahaan meelaha ay biyuhu galaan. Noocyada Ciladaha Mobillada iyo Sida Loo Xalliyo Batariga oo aan si fiican u shaqeynin: Calaamadaha: Mobilladu si degdeg ah ayay u damayaan ama uma dallacaan. Xalka: Hubi fiilada iyo charger-ka. Bedel batariga haddii uu yahay mid gaboobay. Ku nadiifi dekadda dallacaadda boodhka ku jira. Shaashadda oo dillaacda ama shaqeyn weyda: Calaamadaha: Shaashadda ayaa jabta ama muuqaalku ma soo baxo. Xalka: Bedel shaashadda (screen replacement). Hubi inaad isticmaasho shaashad cusub oo ku habboon nooca mobilka. Cilad ku timaadda software-ka: Calaamadaha: Mobilladu waxay ku dhaggaan “logo,” ama apps-ka ma shaqeeyaan. Xalka: Dib u cusbooneysii software-ka. Samee “Factory Reset” haddii software-ku si xun u shaqeynayo. Haddii aan waxba xal noqon, ku rakib software cusub adigoo isticmaalaya PC iyo software-ka caawinta sida SP Flash Tool ama Odin (Samsung). Biyaha oo gala mobillada: Calaamadaha: Mobilka ayaa damaya ama ma shaqeeyo wax xiriir ah oo ku jira gudaha. Xalka: Si degdeg ah u dami mobilka. Ka saar batariga haddii uu yahay mid la saari karo. Isticmaal isopropyl alcohol si aad u nadiifiso gudaha. Ku qalaji qalab gaar ah ama ku rid bac bariis ah oo qalajiya. Talooyin Loogu Guuleysto Barashada Xirfadda Qaado Tababar: Ka qeyb gal koorsooyin xirfadeed oo ku saabsan dayactirka mobillada. Practicada Joogtada ah: Ku tababar mobillo duugoobay si aad u hesho waayo-aragnimo. Raadi Buugag iyo Online Tutorials: Waxaa jira hagayaal badan oo online ah sida fiidiyowyada YouTube-ka iyo mareegaha u go’an barashada dayactirka mobillada. Iska Baro Qalabka Kala Duwan: Fahamka noocyada mobillada (Android, iPhone, iyo kuwa kale) ayaa muhiim ah, maadaama mid walba uu leeyahay farsamooyin kala duwan. Gunaanad Cilad bixinta iyo dayactirka mobillada waa xirfad faa’iido badan leh oo kor u qaadi karta awoodaada xirfadeed iyo noloshaada maalinlaha ah. Waxay sidoo kale ku siinaysaa fursad aad ugu shaqeysato xirfad bixiyaha (technician). Bilow maanta, oo ku dadaal inaad barato qalabka, software-ka, iyo farsamooyinka la xiriira dayactirka mobillada. Farsamadan waxay noqon kartaa mid kuu horseeda guul mustaqbalka dhow iyo kan fog.